KABANATA 3D
Salesayan Tamu Ing Milabas
Itang GANITO KAMI, anti ne man kanini.
Ibat ketang 1889, ating mapilan a Pilipinung sinulat tungkul kareng Pilipinu, at metung ne pin ken i Jose Rizal, ban ipakit da karing Kastila nung makananu kasalese at kasanting at kaulaga ing kultura at pamibiebie da deng Pilipinu bayu la dinatang ding Kastila at nung makananu rang giluan ita deng Kastila. (Reyes 2002: 7-10; 233-353)
Uling susulat la king amanung Kastila, ding Kastila ila mung pakisabian da, at e la miyabe keng pamisabi ding kalupa dang Pilipinu. Inauad da nang inauad karing Kastila ing maging lalawigan na ne sana ning España ing Pilipinas at ing mibayu sana ing palakad ning gubiernu keti. Lalto balamu mo ding Kastila ilang makibandi king sarili tamung gabun. (Ibid.)
Anya anggiang tungkul ya king milabas nang panaun ning Pilipinas ing susulat da, sakup ne pa mu rin ning Historia da reng Kastila. Aliua ya ing tune dang kasaysayan deng Pilipinu. (Ibid.) Anyang datang no man ding Amerikanu, sindu da deng Pilipinung talasulat ita. Mu pin, bukud keng amanung Kastila, ing amanung Inglis naman keraklan ing ginamit da. Ding kasabi da ngeni, aliua pa mu rin ding kalupa dang Pilipinu, nun e ding Amerikanu. Ing pekisabi da namang pekisabi ing midinan yang kalayaan ing Pilipinas o kaya naman maging metung yang “state” ning United States. Anya anggiang tungkul ya king kasalukuyan at milabas dang panaun ding Pilipinu ing susulat da, sakup ne pa mu rin ning Historia da reng Kastila at sakup ne pa ning History da ding Amerikanu. Aliua ya ing tune dang kasaysayan deng Pilipinu. (Reyes 2002: Ibidem. Moralina 2009. Guillermo 2003).
Mipatuki la king pulay ning isip da ding Kastila ampon Amerikanu ding talasulat a Pilipunung deni angga ketang 1974. (Ibid.). Alimbaua, uli mong i Fernando Magallanes ing minunang diling taga-Europa ing mekatagmu king kekatang kapuluan, sinulat da: “Ferdinand Magellan discovered the Philippines”.
Dapot, ing katutuan na niyan minuna de pang atagmuan iti detang Austrenesyanu. At bayu pa kareni, atagmuan da ne pala iti at tiknangan da ne pala detang Homo luzonensis, atin nang mga 50,000 banua anggang 67,000 banua ing milabas, anti ing belita na kapilan pamu ning anthropologist a Pilipinung i Armand Salvador Mijares, at ating palatandaang, minuna pa karela, atin nang dinatang at menuknangan keti mga 706,000 banua na ing milabas o migit pa, anti ing pemalita na nitang metung pang anthropologist ketang milabasan a banua: 2018. (Tan 2019: A11. Pamintuan 2019: 8. Mateo 2019: 2).
Susulat da naman detang manunulat a Pilipinung deta ing binie ne mo kanu ning America king Pilipinas ing “independence” (kasarinlan) ketang July 4, 1946. Dapot ing katutuan na niyan, itamung Pilipinu, king pamanimuna da di Andres Bonifacio at Pangulong Emilio Aguinaldo, itamung memie kasarinlan king bansa tamu ketang June 12, 1898, ketang kasarinlan a simsam da kekatamu ding Kastila ketang 1521 o 1565.
(Abatan ya ing kasuglung)
